PARLAM GASCON [J.-J. Fénié]

eu 21 de seteme 2020

Un conte de Gasconha

https://www.youtube.com/watch?v=d62uIJYx7YU&fbclid=IwAR16g0tD9C4_jVkCNimQ_MHXVagBudRr0rmrzT5DY4vI_z_Gjjn9qZHRqnE

PARLAM GASCON [J.-J. Fénié] 

Lundi 13 Avril 2020

Escotar, véder. En aquera temporada, per pro de monde se non per tots, las jornadas e las òras que passan an sobtament pres ua auta dimension. Donc, perqué ne pas préner un chic de temps? Estossi per escotar o véder emissions de radiò o de telé en lenga nòsta, videos, bracas o longas, qui permeten de descobrir personatges, lòcs, tradicions e autes tròç mau coneishuts o oblidats de Gasconha o d’un chic mei luenh. Quauquas proposicions...

Poesia. Agenés installat a Bordèu, lo Thierry Quatre que s’es descobèrt la passion de la lenga nòsta. En s’interessant a l’òbra deu Jansemin, lo celèbre poèta d’Agen. Lavetz, En prolongacion deus encontres culturaus de l’associacion “Ostau occitan”  (IEO 33) au cafè “Lo Petit Grain” a Bordèu, lo Tederic (Thierry) qu’a començat de méter en linha videos per har descobrir la literatura occitana. La permèira (https://youtu.be/MqB2YZcrL2I) pòrta donc sus l’Agenés Jacques Boé (1798-1864). N’èra pas chinés, aqueth simple perruquèr, installat a dus pas de la passejada deu Gravièr sus l’arriba de Garona, dens la “pèrla deu Mieijorn” (lo capdulh deu departament e de l’ancian diocèsi). En mei de las papilhòtas, de las trescas e de las mesas en plecs, lo cohaire gascon (qui d’alhors s’exprimiva meilèu en lengadocian) tacanhava la musa e qu’estó cobèrt de glòria e de recompensas per sons poèmas en lenga d’òc. Çò qui explica lo son nom de pluma; qu’avè obtienut lo « jansemin d’argent »,ua de las recompensas deu concors deus Jòcs floraus de Tolosa. Qu’estó celebrissime dens son temps après que lo Charles Nodier, “papa” deu Romantisme, l’avó saludat. Sol, lo Balzac lo mespresèt publicament pr’amor que desclama un “charabia” de mau compréner. Quan pensan que l’Honoré de Balzac èra hilh d’un Albigés deu vilatge de La Nogairiá (Montirat), a costat deu Roèrgue, l’estonant Bernard-François Balssa (1746-1820)! Ne profiti per senhalar que, au Mont, lo Sénher Bernard Gieysse, dens “La Nuit du Viaur et autres nouvelles d’Occitanie” (auto-edicion, briga difusada, ailàs!) a escriut ua interessanta evocacion deu personatge...

Landescòts e Ribeirons. En aqueth temps d’embarrament generalizat ne gausi pas escríver “escapada dens la peninsula” deu nòrd de la Gironda. Totun – auta suggestion – que podetz bien anar cap au país deus “Landescòts” e deus “Graveirons” dens l’emission “Cont(r)adas”, sus França 3 Novèla Aquitània, emission animada preu jornalista Denis Salles. Aqueste magazine en òc sos-titolat en francés se pòt era tanben tornar véder (https://www.youtube.com/watch?v=UyvZdOTnvJA&feature=youtu.be ). L’equipa deu jornalista es anada a Solac e a Vendais-Montalivet véder Dauna Régine Ardilley, presidenta deus “Tradinaires”, associacion medoquina qui entertien la petita eslama gascona entre Ribèira (l’estuari  de la Gironda) e còsta sablosa dab  dunas (ròcas, terrèirs) e depressions aperadas “ letas” o ‘ledas”. Deu costat de la Ribèira, dab terraças de grava on creishen  los grans vinhaus, borgés o non, deus celèbres castèths (Beychevelle/Vaishavèla, Latour Mouton-Rothschild...), viven los “Gravèirons” o “Ribeirons”. Percé qu’i a taben gents de ribèira qui pescan, au carrelet, o mèmes sus vaisheths. Ja que lo peish, com dens tan d’autes fluvis e arrius, se hèci mei rar pr’amor de la pollucion. Au miei de la presqu’ila e sustot dens los grans pinhadars de las seuvas, domaniaus o privadas, los Landescòts son pinhadèirs, arrosinèirs, boscassèrs o emplegats dens las segarias. Lo magazine saluda tanben la memòria de Jeanne dite “Soeurette” Allard – “ua bèra persona”, ce ditz la Régine Ardilley – qui a escriut poèmas, istòrias e sovenirs sus lo son parçan de Vendais, de Graian e L’Espitau, Queirac o de Jau- Dinhac e Hloirac. Tè! Un conselh de mei se voletz ne saber mei suu Medòc: perqué ne pas obrir quauquas paginas de “  Médoc, les valeurs du lieu e autres textes”, deu Crestian Coulon (Confluences, 2014)? Que serà bon com un tròç de “cohard” (lo “grenier médoquin”) a l’òra de minjar un nhac en tot béver un veiròt de roge.

Tornar escotar. Pensatz a la baladodifusion (“podcast” en francés non academic). 1)Un bon exemple dab l’emission “Adishatz” presentada per Alain Pierre sur Radiò Entre-duas-Mars, petita estacion girondina. Lo valent animator, dempuish annadas, abòrda tots los subjèctes qui hèn la realitat culturau e linguistica deus país d’òc, de Gasconha, Perigòrd e Agenés sustot (https://www.radio-entre-2-mers.com/podcasts-2017-2020/adishatz/ ). 2) Autas possibilitats: los dirèctes o los podcasts de Radiò País (“De Begar enlà”, hèita per intervenents Landés de Dacs, de Sent Sever o deu Poi, o “Quan charran Provença e Gasconha” sus la literature provençau) o videos bracas, filmes e reportatges sus Oc Tele (www.octele.com). Lo temps que’vs va mancar!

Jean-Jacques Fénié

Foto JJF: De que léger per viatjar dens l’espaci gascon e un un chic mei luenh.

PARLAM GASCON [J.-J. Fénié] 

Lundi 6 avril 2020                                              

2020-14 Rubrique PARLAM GASCON [J.-J. Fénié] N° 1077 (n°1079 papier) pour lundi 6 avril 2020 en page « Loisirs /Sorties/Services» ou – Coronavirus/Covid-19 oblige – sur la page Internet de Sud-Ouest.

Conjugar. Solide, que cau conjugar los nòstes esfòrç cap a la pandemia que truca lo praube planeta. Mes que cau demorar lo mei que’s posqui a l’ostau entà esvitar la contagion. Demorar a l’empara, mascat o simplament a l’acès, per sajar de ne pas recéber lo mendre escopidet (“postillon” en francés) de quauque portaire deu maishant Covid-19. Totun, se vagatz en aqueth “primtemps silenciós”, que podetz profitar d’aqueths lesers forçats entar melhorar la vòsta coneishença sus las conjugasons gasconas. Un petit trebuc qu’espaventa o eishenta quauques valents. Sustot quan voletz utilizar lo passat simple (perfèit o preterit) o l’imperfèit deu subjonctiu – corrent en generau dens la lenga occitana com dens lo bon francés porgat (châtié) de la “lenga de la Republica” ...qui, d’alhors, l’oblida sovent. Siitz rassegurats, n’àgitz pas paur! Ajudas preciosas e simplas qu’existan adara en linha.

Atau, la celèbra e valenta associacion Per noste, a Ortés, qu’a tot recentament hicat en linha un conjugader en gascon en libre accès. Qui torna préner las conjugasons descriutas dens lo « Répertoire des conjugaisons occitanes de Gascogne » de Miquèu Grosclaude e Gilabèrt Nariòo (1998). Qe balha en permèir las fòrmas simplificadas (que generaument “Parlam gascon” emplega) e que son compresas un chic pertot. Mes que dona tanben las fòrmas mei locaus (Armanhac, Bordalés, Coseran o quauques parçans deu Bearn). Qu’es hòrt seriós (s’apueja sus diccionaris e estudis precís) e sustot qu’es simple (https://www.pernoste.com/Modules/Association/Conjugueur.aspx). “Aqueth projècte, explica Per Noste, es partit d'ua demanda entà melhorar l'aprentissatge de la lenga”. E, se cau portar quauquas correccions, las cau senhalar au mèste d’òbra d’aquera navèra manèita meravilhosa: patric.guilhemjoan@orange.fr

Lo Congrès tanben. Per estar complet que cau tanben senhalar que l’associacion Lo Congrès permanent per la lenga occitana (https://locongres.org/fr/) prepausa tanben, en mei deu son hòrt utile “Dicò d’òc” en linha (constituit de fòrmas nombrosas e barrejadas tiradas de tots los dialèctes d’òc), un utís per conjugar aperat “Verboc”. E comparar dab los autes dialèctes. Siitz enqüèra rassegurats! lo gascon i es bien representat (www.locongres.org/fr/applications/verb-oc/verboc-recherche).

Archivas. En aquera estranha temporada, jornaus, ràdios, televisions o autas institucions prepausan de passar temps (se’n an!) en espiant o escotant los lors tesaurs. Per exemple, dens lo son blòg radiofonic en linha https://hadiu.eu/, la Domenja Lekuona a sortit ua emission de 2012 on entenen justament lo Benoît Dazeas, director deu CPLO (Lo Congrès) explicar lo tribalh hèit per aquera institucion, lo fonccionament deu son site e las aplicacions qu’i tròban (notadament per telefonets e tauletas tactilas). Dens la medisha emission, qu’i a ua entervista deu Pierre Salles qui parla deu son libe sus noms de familha (“Noms du Sud-Ouest”, Cairn, 2012). Bigordan mes installat dempuish pausa en Bearn, lo Pèire Salles es un lingüista qui aima hòrt la lenga nòsta (qu’es eth qui escrivó lo tèxte de “La Sobirana”, famosa canta que lo monde entonan dab fé dens mantunas autas regions, deus Aups a la Mar Grana). Qu’a longtemps ensenhat l’òc aus liceans e estudiants de Pau e que s’es tostemps interessat au nom deus ausèths. Puish, qu’a animat ua emission suus noms de familha a Radiò França Blau Bearn. D’on son libe suus noms de nòste, essenciaument noms occitans de Gasconha, sustot bearnés. Atau, d’Adoué a Vergés, en passant per Bachoc, Campistrous, Cazaurang, Harinbat, Lagouarre, Malaganne, Pédourthe o Sagardoy, lo P. Salles balha las soas reflexions e precisions sus mei de 360 patronimes. L’autor, pedagòg de longa experiéncia, balha, dab los sons “noms pròpis”, un complement utile au “Diccionari etimologics deus noms de familha gascons” de M. Grosclaude (2003, Per noste / Radiò País) e bèras leçons de vulgarizacion.

Ausèths. En aqueth primtemps per fòrça silenciós que pòden observar los ausèths. Que tornan mei nombrós, ce disen, pr’amor de la pollucion que per astre baisharé… Se ne voletz coneisher los noms per noste, que’vs aconselhi un aute petit tesaur, lo libe deu Francis Beigbeder, “Ausèths”, bèra co-edicon Per noste/Nosauts de Bigòrra (1986).

Jean-Jacques Fénié

 Foto JJF: L’obratge tostemps interessant de F. Beigbeder.                                                                                                 

Un site a visitar :

http://diunegre.com

Adishatz monde,

Que trobaratz ací devath lo ligam entà véder, espiar, profieitar deu trabalh hèit per 2 ahuecats de l'IEO40 - Gascon@s cap e tot !

Aqueth liberòt en permèr hèit en lengadocian per l' Alan Roch qu'es adara en gascon !

Tots los mòts e expressions a l'entorn de la veishiga dab los dessenhs de l'Iturria.

De que har petar la lenga gascona au ras deus terrenhs !

https://www.mediateca-ieo.org/rugby

puish clicar sus :

Accéder au document en gascon : ací

Poiretz tròbar lo liberòt en papèr au près de nosatis : que n'i a 1000 !

E que n'exist tanben un a perpaus de la corsa landesa.

Que'vs disi, ua bona lectura.

Gascogne
La cornemuse des landes
The Bagpipes of the Moorlands
Ocora Radio France C 561051
Cet enregistrement présente les principaux interprètes de la cornemuse des landes de Gascogne, cet instrument si particulier parmi les autres cornemuses de France.
A presentation of the best performers of the Landes’ bagpipers, on this instrument unique among French bagpipes.
http://editions.radiofrance.fr/produits/gascogne/
http://editions.radiofrance.fr/category/collections/ocora/

Adishatz monde,

Tots los mòts e expressions a l'entorn de la corsa landesa.

De que har petar la lenga gascona au ras de las talanquèras !

https://www.mediateca-ieo.org/la-course-landaise-1

puish clicar sus : Accéder au document en gascon : ici

Poiretz tròbar lo liberòt en papèr au près de nosatis : mes qu'am deu tornar editar, qu'estot tan demandat !

Que'vs disem, ua bona lectura.

Tous les mòts et expressions autour de la course landaise.

De quoi faire retentir la langue gasconne au ras des talanquères !

https://www.mediateca-ieo.org/la-course-landaise-1

puis cliquer sur : Accéder au document en gascon : ici

Vous pourrez trouver le livret en format papier auprès de nous : mais avons à le réediter, tellement il a été demandé !

Nous vous en souhaitons une bonne lecture.

Bidache Culture per comandar lo libe "Condes Charnègos - Au briu de la Bidosa".

Lo President de l'associacion qu'es la Jean-Paul sudaka… mes ne parla pas ni occitan, ni basco !

La soa adreça corric qu'es : bidache.culture@gmail.com

Lo site internet qu'es : www.bidacheculture.com

Lo n° de telefone personau deu President qu'es lo : 06 07 11 91 15

Lo prètz deu libe qu'es de 18 € (mes rensenhatz-ve suu prètz se demandatz que'vs sii liurat per la pòsta).

Precisatz se voletz l'edicion en Français/Occitan de Gasconha o en Français-Basque.

Bidache Culture, pour commander le livre "Condes Charnègos - Au briu de la Bidosa".

Le Président de l'association est  Jean-Paul Sudaka… mais il ne parle pas occitan, ni basque !

Son adresse mèl est : bidache.culture@gmail.com

Le site internet est : www.bidacheculture.com

Le n° de téléphone personnel du Président est le : 06 07 11 91 15

Le prix du livre est de 18 € (mais renseignez-vous sur le prix si vous demandez qu'il vous soit livré par la poste).

Précisez si vous voulez l'édition en Français/Occitan de Gascogne ou en Français-Basque.